Asal Esanova, CCA LAB ishtrokchi

O’z intervyularingizdan birida “agar men hayotni yangidan boshlasam, kasbimni o’zgartirib, jarroh bo’laman” deb aytgan edingiz. Nega jarroh, so’rasam bo’ladimi?

– Chunki jarrohlar, umuman olganda shifokorlar tanamizni tom ma’noda ta’mirlaydilar, nimanidir o’zgartiradilar, nimanidir kesib tashlaydilar... Ular osmon bilan yer o’rtasidagi hayotning vositachilari...

Qachon rejissor bo’lishingiz kerakligini tushungansiz? Bu tanlovni qilishga sizni kim yoki nima majbur qildi?

– Bir paytlar bizning maktab yaqinidagi Kumlak mahallasida film suratga olingan. Biz o’sha yerda yugurdik. Keyin mendan kamera qarshisida yuz metr yugurishimni so’rashdi. Shunday qilib, hayotimdagi dastlabki 6 rublni topdim... Ko’p o’tmay, "Urushsiz 20 kun" ajoyib filmi suratga olinganligi haqida bildim va rejissyor Aleksey Yurievich German 30 yildan ko’proq vaqt o’tgach, Moskvada Oliy Rejissyorlik kurslarida master-klass o’tkazdi...

Sizningcha, rejissyor qaysi asosiy fazilatlarga ega bo’lishi kerak?

– Halollik, iste’dod, professionallik...

Bugungi kunda yoshlar kompyuter va mobil telefonlardan boshqa hech narsaga qiziqmaydi degan gaplar ko’p. Ma’naviy qadriyatlarni arzon iste’mol tovarlari, soxta ideallarga almashtirish mavjud. Fokuscha, kino san’ati bu vaziyatni tubdan o’zgartira oladimi? Sizningcha, kino san’ati bu vaziyatni tubdan o’zgartira oladimi?

– Rejissor Andrey Mixalkov-Konchalovskiy shunday degan edi: “Bir xalqning taqdiri uning madaniyatiga bog’liq… Yoshlar keksa odamlar bir narsani o’ylaganidan ko’ra boshqasini aytib, uchinchi boshqa ishni qilishlarini ko’rganda, ishonchsizlik va beparvolik paydo bo’ladi ... achinarlisi, bu ularning ko’z o’ngida sodir bo’ladi. Kattalar yoshlarning ko’zi oldida kechagi va undan oldingi  hamma narsadan norozi bo’lishadi. Shu sabab hozir yoshlar internetga o’tib ketishmoqda”. Sizning kamtar xizmatkoringiz kichik mutaxassis, ammo kinoning o’zgarishi mumkinligiga aminman. Bu filmlarni kim moliyalashtirishiga va ularni ijaraga olishga bog’liq. Raqamli texnologiyalarning rivojlanishiga qaramay, kino juda qimmat san’at hisoblanadi. Turli sabablarga ko’ra, faqat uchta mamlakatda bu san’at turi - Hindiston, Nigeriya va AQSHda - bu katta biznesga aylanib ketgan. Hindistonda kino nafaqat kino, balki, huddi Braziliya uchun futbol bo’lgani kabidir. Bir tilanchi hindistonlik bir hafta ochlik bilan seansda ishtirok etish uchun 20 rupiy yig’adi - hech bo’lmaganda ikki soat orzular va qo’shiqlar dunyosiga tushib oladi... AQSHda bu bir asrlik ulkan sanoatdir va har 1000 filmdan 20 tasida eng ko’p pul to’lanadi. Nigeriya esa juda foydali byudjetni topdi: Afrika bo’ylab 800 million tomoshabin ... Qolganlari qisman yoki qisman o’z san’atini saqlab qolishga, uni Gollivudning kengayishidan himoya qilishga intilayotgan davlatlarning pullari hisobiga bo’ladi. Nega men bu haqda batafsil to’xtaldim? Chunki, kino yoshlar ongiga ta’sir etuvchi kuchli vositadir.

Ssenariyda o’zbek serialining paydo bo’lishidagi eng asosiy to’siqlardan biri, siz "kinoprokatda jamoalashish va guruhlash" deb nomladingiz. O’zbekistondagi kino hamjamiyatini qanday izohlaysiz?

– Savol biroz noaniq, prokatda emas, u yerda deyarli hech narsa yo’q, 34 million kishiga mo’ljallangan 61 ta kinoteatr bo’lgan mamlakatda kino sanoati haqida qanday gapirish mumkin? Davlat buyurtmalari uchun loyihalarni tanlashda ayyorlik va guruhlash, jamoalashish, dahshatli qobiliyatsizlik va shunchaki havaskorlik mavjud... Xudoga shukurki, men biron bir jamoaga va guruhga mansub emasman, agar kerak bo’lsa, men har doim bu haqida faqat ochiq gapiraman...

Bugungi kunda kinoda davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash bilan bog’liq vaziyat qanday?

– Bu, albatta, mening shaxsiy fikrim. Kino davlat yordamisiz o’ladi. "O’zbekfilm" esa mening ikkinchi uyim. Men bu binoga 33 yil oldin rejissyor sifatida kelganman va butun hayotim shu erda o’tdi... Avval barcha davlat buyurtmalarini mamlakatning bosh studiyasiga berar edim, keyin esa qolganlarini…

Sizningcha, eng yuqori mukofotga loyiq va tomoshabinlar e’tiborini jalb qiladigan, past sifatli lentalarning chiqishi nima bilan bog’liq? Davlat tomonidan moliyalashtirish bu muammoni hal qiladimi yoki hali ham kam chiqim byudjet bilan tasvirga olish ustaligiga bog’liqmi?

– Mening marhum o’rtog’im, nemis professori Xans Ioaxim Shlegel shunday derdi: har qanday milliy kino pul bilan emas, rasmiylar tomonidan emas, balki aniq rejissyorlar tomonidan ishlab chiqariladi. Afsuski, beysbol shapkasini kiyib, o’zlarini rejisyor deb ataydigan "Motor" deb baqirishni biladigan odamlar ko’p. Aslida, men uchun shaxsan ular faqat tajovuzkor havaskorlardir. Ularda hamma narsa bor - o’z-o’zini PR qilish va pullik nashrlar va mablag’. Ammo ularda ikki narsa yo’q iqtidor va aql. Kinoda siz hali ham nafaqat tirsaklaringiz, tilingiz bilan ishlashingiz, balki boshingizni va yuragingiz bilan ishlashingiz kerak... Lekin ularga maxsus ma’lumotga ega bo’lmagan, birorta film yaratmagan odamlar yordam berishadi. Ammo ularning hech biri o’zlariga "Agar men bu masalada hech narsani tushunmasam, kino haqida gapirishga nima haqqim bor?" degan savol bermaydilar.

Hayotingizda qaysi murabbiylaringizni aosiy ustozlarim deb ayta olsa?

– Teatrda O.K. Fiala, O.A. Chernov, A.S. Kuzin, kinoda esa V.V. Menshov, V.A. Grammatikov.

"Otam kasal" filmida siz ikkiyuzlamachi va munofiq kattalar dunyosiga emas, balki kichik bir bir qizga murojaat qilgansiz. Lekin ular ham qachondir ulg’ayishadi. Atrofdagi voqelikni bolalarcha, sof idrokni qanday saqlash kerak?

– Qiyin savol. Men unga aniq javob berolmayman. Hech bo’lmaganda, men hayotda va ijodda bunga intilaman.

Georgiy Daneliya – sizning ijodingizdan ilhomlangan kishilardan biri, to’g’rimi? Men uning bir intervyusini yaqinda o’qib qoldim, u yerda Georgiy Nikolaevich Georgiy Nikolaevich, har bir yangi suratga olish kunidan oldin u ssenariy muallifi qo’lidan stsenariylarni o’zi bilan olib ketib, butun ssenarriyni qayta yozib chiqqani haqida gapirib berdi, tasvirga olish kuni esa aktyorlarni improvizatsiya qilishga imkon bergan, ssenariy va improvizatsiya haqida qanday fikrdasiz?

– Juda yaxshi. Tonino Guerra hech qachon suratga tushmagan: U film muallifi faqat rejissyor.

Siz ayrim aktyorning ijrolarini yoqtirasiz, chunki ularning ba’zilari sizning ishingizda qayta-qayta paydo bo’ladi? (masalan, Bobur Yo’ldoshev, Fotima Rejemetova va boshqalar). Sizda aktyor bilan ishlashning qanday usullari bor?

– Bu mensimaslik bo’lar edi... Yaxshi aktyorlar va odamlar bilan ishlash – bu bayram. Mening guruhim uchun tasvirga olish jarayoni bu bayramdir.

Agar sizning ijodingiz haqida umumiy gapiradigan bo’lsak, tomoshabinlaringizga ifoda qila olasizmi?

– Bilasizmi, men omadliman. 12-15 kishi bor, ular nafaqat mening filmlarimni qabul qilishadi, balki ulardan nafratlanishadi va bu haqda ommaviy axborot vositalarida e’lon qilishadi, garchi men ularni deyarli bilmasam ham... Va 30 yil davomida mening lentalarimni bir necha bor tomosha qilgan millionlab odamlar bor. Bu baxt.

Hozir nima ustida ishlayapsiz?

– "Alvido ssenariynavist". Filmning tasvirga olish jarayoni karantin tufayli to’xtatildi...

Siz aytdingizki, kinodagi asosiy mezon tomoshabinning bahosi yoki hatto tanqid emas, asosiysi vaqt sinovidir. Mening savolim shundan iboratki, yana qaysi filmlarga takror va takror to’xtalishingiz mumkin?

– O’zimnikimi? Bu nokamtarlik bo’ladi. Dunyodagi bo’lsachi? Siz bilan bizning hayotimizning ajralmas qismiga aylangan eng yaxshi shunday asarlar mavjud. Ularning soni ko’p.