#2 CCA Tashkent Newsletter
"Kosh ba kosh" (1993) va "Uch aka-uka" (2000) filmlari haqida yangiliklar.
Yangiligimiz yanada boy va jo'shqin bo'lishi uchun uni ikkita filmga bag'ishlashga qaror qildik, ular, “Koshbakosh” Baxtiyor Xudoynazarov (Tojikiston) va "Uchaka-uka" Serik Aprimov (Qozog'iston). Filmlar qo'shni mamlakatlarning postsovet davridagi og'ir davrlarida suratga olingan, ammo mavzular turlicha, kayfiyat va badiiy qarorlar mutlaqo boshqacha tus olgan. Ushbu sonda to'plangan materiallar biz ko'rgan asarlardan olingan taassurotlarimiz va uyushmalarimizdir, bizning fikrimizcha, filmlar sizlarga har tomonlama qiziqarli bo‘lishiga yordam beradi.
Harbiy harakatlar
"Kosh Ba Kosh" filmi Tojikistondagi (1992-1997) fuqarolar urushi ortida tasvirga olingan. Mamlakatda siyosiy nizolar kutilmaganda paydo bo'lib, uning katta qismini qamrab oladi. Odamlarning odatiy turmush tarzi o'zgarib, zamonaviy mustaqil Tojikiston tarixini his qilish boshlandi.
Mashaqqatliyo‘l
"Kosh bosh ko'sh" filmini suratga olishda majburiy tanafus vaqtida film ijodkorlari tasvirga olish joyini o'zgartirish imkoniyatini qidirib topadi. Ko'rib chiqilgan barcha variantlardan biri Tojikiston va boshqa qo'shni respublikalarning chekka hududlari edi. Fikrlar muvaffiqiyatsizlikka uchradi, ma'lum darajada nimadir topilgandek edi, lekin, u asossiz edi, ammo filmning bosh qahramonini Dushanbedan boshqa joyda topishning iloji yo'q edi, chunki, bu bosh qahramon Daler tomonidan boshqariladigan voqeaning ajralmas qismiga aylangan edi.
2013 yilda Garvard universitetidagi “Sensory Ethnography Lab” laboratoriyasining ikki xodimi Stefani Spray va Pako Velez “Manakamana” nomli eksperimental hujjatli filmni suratga olishgandi. Kamera funikulyor kabinasi ichiga o'rnatilgan bo'lib, u Himolay tog'larining o'rtasida Manakamananing qadimiy hindularidan tortib, turli xil yo'lovchilarni ko'taradi. Funikulyorning tor kabinasida "birgalikdagi" safar davomida sizga hikoyaning o'lchangan ritmi asosida ularning tarixini, odamlarning yuzlarini, yuz ifodalarini sinchkovlik bilan o'rganish orqali tushunishga harakat qilishga imkon beradi.
Qimor o‘yinlari
Qimor o‘yinlari, bu o'ziga xos qaramlikdir, u ko'pincha kuchli his-tuyg'ularga bilan bog'liq, deyarli azob, inson ongini o'ziga singdiradigan, ong ravshanligini buzib yuboradi. Qimor o'yinlari ko'pincha san'at asarlarini yaratish mavzusiga aylandi. Shunday badiiy namunalardan biri bu Fyodor Dostoyevskiyning "O'yinchi" romanidir.
"Murgh Jangi" afg'on tilidan xo'rozlar jangi deb tarjima qilinib, qish mavsumidagi eng mashhur ko‘ngil ochar tadbirlardan biri. Afg'onistonda xo'roz janglarini o'tkazish an'anasi juda qadimiy, ularning tarixi miloddan avvalgi 4000 yillarga borib taqaladi. Xo‘roz janglari Afg'onistonning milliy an'anasiga aylangan.
Gruziya kinosi
Gruziya kinosi Baxtiyor Xudoynazarov ijodida muhim ilhom manbai bo'lgan. Ko'p jihatdan u yengilligi, tabiiyligi va nafosatini o'z ichiga oladi, keyinchalik bu barcha asarlariga xos bo'lib qoldi. 1970 yilda rejissyor Irakli Kvirikadze tomonidan suratga olingan "Ko‘za" qisqa metrajli filmi o'sha davrdagi gruzin kinolari orasida juda qiziqarlilaridan biridir.
Musiqa
"Kosh ba Kosh" Tojikistonda 90-yillarning voqeligidan dalolat beruvchi hujjatdir, film urush fonida bo'lsa ham, bu film baribir u haqida. Bugun, 20 yillik voqealardan so'ng, Tojikiston uchun bu ijtimoiy muammolar hal bo'lgan. Bu hqida Rossiyada ulg'aygan yosh tojik estrada xonandasi aytib beradi. MANIZHA - bu yangi hududlarga ko'chib ketgan minglab taqdirlardan biri. MANIZHA juda qiziqarli, chunki uning ijodi orqali u o'zining ijtimoiy mavqeini faol va yorqin namoyon etadi.
Bolalik
"Uch aka-uka" filmining muallifi Serik Aprimov ulg‘ayish mavzularidan havotirlanadi va u ko'pincha bolalarni o'z filmlarining bosh qahramoni sifatida ko'radi. Qozoq rejissyori Talgat Temenovning "Odamlar orasidagi yosh bo'ri" (1988) filmida bola va bo'ri bolasining do'stligi haqida hikoya qilinadi. Filmning syujetida tomoshabin ko'chmanchi xalqlarning hayvon ruhi va tabiati bilan arxaik bog'lanishni anglashi mumkin.
Qishloq hayoti
"Uch aka-uka" filmi qishloq joylari, u yerning turmush tarzi, bugungi kundagi COVID-19 bilan yuzaga kelgan vaziyatdan kelib chiqib, kelajakning dolzarb masalalaridan biri bo'lishini hikoya qiladi. Me'mor va shaharsoz Rem Kolxasa va poytaxt Arxitektura idorasining tahlil markazi, AMO direktori Samira Bantalalar tomonidan taqdim etilgan “Countryside, The Future” ko'rgazma ertangi kun haqidagi fikrlarni bugungi qishloqni anglash orqali yoritib bergan.
Frantsuz yangi to'lqini
Frantsuzlarning yangi to'lqini butun kinematografiyaga tubdan ta'sir ko'rsatdi va kino san'ati haqidagi tushunchasini o'zgartirdi va shu bilan birga mustaqil, avtorlik kinoning rivojlanishiga hissa qo'shdi. Kinolarni qayta ko'rib chiqish Sovet Ittifoqi parchalanganidan so'ng paydo bo'lgan "qozoq yangi to'lqini" ni shakllantirdi. Serik Aprimov, Darejan Omirbaev kabi rejissorlar ushbu mahalliy kino harakatining eng yorqin vakillaridan biriga aylanishgan.
Serik Aprimovning ijodi davomida hujjatli filmlarga bo'lgan istak paydo bo'ladi, u boshqa kino janrlari orasida "yangi to'lqin" ni namoyish etadi. Frantsiya Truffautning "400 ta urish" (1959) filmi frantsuzlarning yangi to'lqini uchun juda muhim bo'lgan film hisoblanadi.
XIX asr o'rtalari - XX asr boshlarida olingan tarixiy fotosuratlarda Markaziy Osiyo cho'llarida Rossiya imperiyasining kengayishi davrida qozoqlarning turmush tarzi va hayotini aks ettiradi. Hozirgi Qozog'istonning dastlabki suratlarining aksariyati ilmiy ekspeditsiyalar davomida rus tarixchilari va etnograflari tomonidan olingan. Ko'plab noyob tarixiy fotosuratlar Rossiyadagi Buyuk Pyotr (Kunstkamera) nomidagi antropologiya va etnografiya muzeyida saqlanadi.
“Mantiq al toyr” Farid-ad-din Attor
"Uch aka-uka" filmining bosh qahramonlari chol aytib bergan afsonasiga ishonuvchi bir guruh bolalardir. Afsona “ko‘l” haqida bo‘lib, Farid-ad-din Attorning “Mantiq al toyr” kitobidagi uchib kelayotgan qushlar kabi, Temuriylar davridagi eng iste’dodli rassom Kamoliddin Bexzod yaratgan suratlardan zavqnishingiz mumkin.